Αττική κεραμική 5ου αιώνα π.Χ.

Γύρω στο 530 π.Χ. ο αττικός Κεραμεικός ανακαλύπτει τον ερυθρόμορφο ρυθμό. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι τα μελανόμορφα αγγεία εξαφανίστηκαν. Υπήρχαν αγγειογράφοι, κυρίως στις τελευταίες δεκαετίες του 6ου αι. π.Χ., που δεν είχαν υιοθετήσει την καινούργια τεχνική, ενώ άλλοι εργάζονταν τόσο με την παλαιά όσο και με τη νέα. Ωστόσο, μετά το 480 π.Χ., όσοι αγγειογράφοι παρέμεναν προσκολλημένοι στη μελανόμορφη τεχνική δεν ήταν ιδιαίτερα ποιοτικοί, καθώς τα αγγεία τους διακρίνονται από επαναλαμβανόμενο και τυποποιημένο ρεπερτόριο θεμάτων, τα οποία αποδίδονται με πρόχειρο και βιαστικό τρόπο, ενώ πολύ περιορισμένη είναι και η ποικιλία των σχημάτων των αγγείων. Η αττική ερυθρόμορφη αγγειογραφία κυριάρχησε περίπου διακόσια χρόνια, από το 530 έως το 320 π.Χ. περίπου. Η εξέλιξη της ερυθρόμορφης κεραμικής διακρίνεται σε έξι περιόδους, η καθεμία με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: η πρώιμη περίοδος 530-500 π.Χ., η υστεροαρχαϊκή περίοδος 500-480/475 π.Χ., η πρώιμη κλασική περίοδος από το 480/475-450 π.Χ., η ώριμη κλασική περίοδος 450-415 π.Χ., η ύστερη κλασική περίοδος 415-390 π.Χ. (πλούσιος ρυθμός) και η ύστερη περίοδος 390-320 π.Χ.

Τα αττικά αγγεία του 5ου αι. π.Χ., που βρέθηκαν στους οικισμούς του μυχού του Θερμαϊκού Κόλπου είναι πολυάριθμα και κάποια από αυτά είναι έργα αξιόλογων αγγειογράφων του αττικού Κεραμεικού.

 

Παραδείγματα:

• Στο νεκροταφείο της Τούμπας στην Θεσσαλονίκη έχουν βρεθεί πολλά αττικά αγγεία του 5ου αι. π.Χ. ως κτερίσματα, όπως λήκυθοι με παραστάσεις και ληκύθια με ανθέμια, τα οποία σχετίζονται με το εργαστήριο του Ζ. της Μέγαιρας, του Ζ. του Διόσφου και του Ζ. του Αίμονα. Επίσης, βρέθηκαν πολλές άποδες μελαμβαφείς κύλικες τύπου Ρήνειας του α΄ τετάρτου του 5ου αι. π.Χ.
• Στο Καραμπουρνάκι βρέθηκαν αρκετά θραύσματα ερυθρόμορφων αγγείων πολύ καλής ποιότητας (κρατήρες, πελίκες, σκύφοι, ασκοί), όστρακα από αγγεία της Ομάδας του Αγίου Βαλεντίνου και σημαντικός αριθμός μελαμβαφών, ακόσμητων και με εμπίεστη διακόσμηση.
• Στο βόρειο νεκροταφείο της Πύδνας βρέθηκαν πολλά ύστερα μελανόμορφα (π.χ. κιονωτός κρατήρας με παράσταση Σατύρων, ταύρου και αιγάγρου του α΄ τετάρτου του 5ου αι. π.Χ., μελανόμορφη αττική οινοχόη με λευκό βάθος και παράσταση του Διονύσου ανάμεσα σε Σατύρους του α΄ τετάρτου του 5ου αι. π.Χ., κιονωτός κρατήρας με παράσταση νέων σε χορευτική στάση από παιδική ταφή του α΄ τέταρτου του 5ου αι. π.Χ., μελανόμορφος σκύφος με λευκό βάθος και ρυτό σε σχήμα κεφαλής κριού επίσης από παιδική ταφή του α΄ τετάρτου του 5ου αι. π.Χ.,) και ερυθρόμορφα αγγεία (αμφορέας, ένας σκύφος, λήκυθοι -μία με παράσταση Σειρήνας και Νίκης του α΄ μισού του 5ου αι. π.Χ., κ.ά). Από την Πύδνα προέρχεται, επίσης, ερυθρόμορφη αττική πελίκη του Ζ. της Suessula με ασυνήθιστη παράσταση: τη συμπλοκή των Διοσκούρων με τους Αφαρητίδες.
• Από το νεκροταφείο της Αγίας Παρασκευής προέρχονται: μελανόμορφος σκύφος με ταινίες και με παράσταση δύο όρθιων γυμνών ανδρών, οι οποίοι συνομιλούν και πλαισιώνονται από δύο καθιστές Σφίγγες, γύρω στο 500 π.Χ., μελανόμορφος αττικός ταινιωτός σκύφος με παράσταση πάλης Ηρακλή-Τρίτωνα των αρχών του 5ου αι. π.Χ., μελανόμορφη οινοχόη με τρεις όρθιες ιματιοφόρες ανδρικές μορφές, της Ομάδας του Βατικανού G52 του τέλους του 6ου αι. π.Χ. Επίσης, βρέθηκαν στο νεκροταφείο πολλές αττικές λήκυθοι και ληκύθια διαφόρων μεγεθών και σχημάτων, καθώς και αττική μελαμβαφής πλημοχόη τύπου Β. Στο πρώτο και το β΄ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. χρονολογούνται: λήκυθος του εργαστηρίου του Ζ. της Μέγαιρας, κύλικα-κοτύλη του εργαστηρίου του Ζ. του Αίμονα και αττικός μελαμβαφής σκύφος τύπου Α. Από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. προέρχονται, ακόμη, αττικός μελανόμορφος σκύφος, αττική ανθεμωτή κύλικα και αττική μελανόμορφη λήκυθος της Ομάδας των Κροτάλων, δύο όμοιοι μελανόμορφοι σκύφοι της Ομάδας της Λίνδου, σκύφος της Ομάδας του Πιστία, αττική λήκυθος με ανθεμωτή διακόσμηση και αττική όλπη με παράσταση δύο πολεμιστών.
• Από το νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας προέρχονται και πολλά όψιμα αττικά αγγεία του τέλους του 6ου – των αρχών του 5ου αι. π.Χ., όπως μελανόμορφες κύλικες του τελευταίου τρίτου του 6ου αι. π.Χ., σκύφοι του τέλους του 6ου – αρχών 5ου αι. π.Χ., όπως της Ομάδας CHC με διονυσιακό θέμα ανάμεσα σε καθιστές Σφίγγες και ανθέμια και σκύφοι με σχηματικούς αποτροπαϊκούς οφθαλμούς, οινοχόη και υδρία του τέλους του 6ου αι. π.Χ. με παράσταση τριών όρθιων ομιλούντων ανδρικών μορφών, που ανήκουν στην Ομάδα του Βατικανού G 52.
• Από το νεκροταφείο της Βεργίνας προέρχεται αττική ερυθρόμορφη πελίκη, έργο του Ερμώνακτα, που χρονολογείται στο 470-460 π.Χ. Στην κύρια όψη εικονίζεται ο Ποσειδώνας να κυνηγά μία κοπέλα (ίσως την Αίθρα), ενώ στην άλλη όψη εικονίζεται καθιστή γυναικεία μορφή που απλώνει τα χέρια της σε έναν ηλικιωμένο βασιλιά με σκήπτρο στο χέρι. Ακόμη, βρέθηκαν όστρακα από ερυθρόμορφη αττική στάμνο με λατρευτική σκηνή των μέσων του 5ου αι. π.Χ. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία σημαντικού αριθμού αττικών αγγείων και κυρίως δέκα λευκών ληκύθων, που δεν ήταν συνηθισμένο εξαγώγιμο προϊόν και ίσως σημαίνουν μια ιδιαίτερη σχέση των νεκρών με την Αττική.
• Από το νεκροταφείο της Σίνδου-Αγχιάλου προέρχονται πολλά όστρακα αττικών μελανόμορφων, ερυθρόμορφων και μελαμβαφών αγγείων του 6ου, 5ου και 4ου αι. π.Χ. Για παράδειγμα, σε τάφο πολεμιστή του 5ου αι. π.Χ. βρέθηκε ερυθρόμορφος κρατήρας με παράσταση πολεμιστή, που χρονολογείται γύρω στο 460-450 π.Χ., στο εσωτερικό του κρατήρα βρέθηκε μελαμβαφής κύλικα τύπου Ρήνειας, και στον ίδιο τάφο αττικό μελαμβαφές εξάλειπτρο και ένα μελανόμορφο ληκύθιο με διονυσιακή παράσταση. Σε άλλους τάφους βρέθηκαν αττική μελανόμορφη λήκυθος του εργαστηρίου του Ζ. της Μέγαιρας (470-450 π.Χ.), μελανόμορφη κύλικα-σκύφος του εργαστηρίου του Αίμονα (470-460 π.Χ.), ερυθρόμορφη λήκυθος με παράσταση Νίκης στην κύρια όψη, έργο του Ζ. του Bowdoin (475-470 π.Χ.), και άλλα.